یزدفردا :احمد صدر حاج‌سیدجوادی (۳ خرداد ۱۲۹۶ - ۱۱ فروردین ۱۳۹۲)، از اعضای اولیه و بنیانگذار نهضت آزادی ایران و از اعضای فعال نهضت مقاومت ملی، دادستان تهران، عضو شورای انقلاب، وزیر دادگستری، وزیر کشور، نماینده مردم قزوین[۱] در اولین دوره مجلس شورا پیش و پس از انقلاب بوده و به مدت ۳۰ سال سرپرستی دائرةالمعارف تشیع را عهده دار بوده است.
به گزارش یزدفردا"سرویس تاریخی:احمد صدر حاج سیدجوادی از اعضای شورای انقلاب و عضو کابینه مهدی بازرگان که بعد از یک دوره بیماری در بیمارستان آبان تهران در یازدهم فروردین 92درگذشت در پیش از انقلاب وکالت تعدادی از مخالفان حکومت پهلوی از جمله علی شریعتی، مقام معظم رهبری وحسینعلی منتظری را بر عهده داشت.او فارغ‌التحصیل رشتهٔ حقوق و دارای مدرک دکترای علوم سیاسی بود.
احمدصدرحاج سیدجوادی در سن ۹۶ سالگی و بعد از یک دوره بیماری در بیمارستان «آبان» درگذشت.
احمد صدر حاج سید جوادی عضو شورای انقلاب بود و در کابینه مهندس بازرگان مقام‌های وزارت کشور و وزارت دادگستری را بر عهده داشت..
سید جوادی فرزند سید علی (صدر المعالی) فرزند حاج سید حسین مجتهد خیابانی (حاج سید جوادی) که طبق جزوه شجره طیبه تألیف سید حسن حاجی سید جوادی(دبیر) تا سی و چند نسل قبلی به زید بن علی بن حسین پیوند یافته‌است. در محرم سال ۱۳۳۵ قمری برابر با ۱۲۹۶ در قزوین در خانه جد خود- جنب اداره شهربانی- زاده شد.
حاج سید حسین از شاگردان خاص ملا محمدکاظم خراسانی(آخوند خراسانی) در نجف اشرف بوده که پس از اتمام تحصیلات خارج حوزوی به قزوین مراجعت و مرجع عالم بود. جد اعلای آنها میر اولیا و فرزندش میر ابراهیمی اوایل پادشاهی صفوی از تبریز به قزوین مهاجرت و در آنجا سکونت کرده و قضاوت اهالی به آنها محول گردیده بود که همچنان تا اواخر قاجار ادامه یافت. یکی از فرزندان میر ابراهیمی، حاج سید عبدالجواد بوده که حاج سید جوادی از نام او نشأت گرفته است. همه اجداد این خانواده از عالمان دین بوده و اعضاء آنها تاکنون علاوه بر قزوین در مصر و هند و شیراز و مشهد و غیره پراکنده‌اند. آرامگاه میر اولیا و میر ابراهیمی در آرامگاهی در میدان جنوب شهزاده حسین قرار دارد که ساختمان مزبور به علت قدمت اثر (از زمان صفوی) همچنان تنها ساختمان باقی‌مانده در آن میدان است. آرامگاه سید عبدالجواد و فرزند او میر حسین (سید بحرالعلوم از استاد به فضل و دانش و تقوی یاد می‌کند) در شمال شهزاده حسین در مقبره‌ای وسیع قرار دارد که غالب این خانواده در آنجا مدفون هستند. سید احمد سال‌های مدرسه ابتدایی و سه ساله متوسطه را در مدرسه امید قزوین- جنب شهربانی- و دوره دبیرستان پهلوی به پایان برده و به موازات آن دروس مقدمات حوزوی را در مدرسه التفاتیه قزوین فرا گرفت. او به علت فقدان دوره دوم دبیرستان به تهران عزیمت نمود و در دبیرستان ثروت رشته علمی به دریافت دیپلم علمی و سال بعد به دریافت دیپلم ادبی توفیق یافت. دوره چهارساله دانشکده حقوق رشته قضایی و سیاسی را در دانشگاه تهران سپری کرد و با گرفتن دو لیسانس و سپس گذرانیدن دوره دانشکده افسری (صنف توپخانه) تهران برای انجام خدمت وظیفه به دریافت درجه ستوان دومی احتیاط نائل شد.
او در اسفند ۱۳۲۲ وارد خدمت قضایی دادگستری شد و در ابتدا به دادیاری دادسرای شهرستان رشت و بعد بازپرسی آن منصوب شد. در این دوره گیلان به خاطر درگیری‌های بسیار زیاد حزب توده پرتلاطم بود. او به علت بازداشت توده‌ای‌ها و رسیدگی به پرونده آنها به دادگستری اراک منتقل و در آنجا سمت ریاست شعبه ۲ دادگاه‌های عمومی شهرستان را یافت (۱۳۲۵ شمسی) و چندی بعد با سمت دادستانی شهرستان ساوه (۱۳۲۶ شمسی) به ساوه رفت و سپس به سمت ریاست دادگستری آن شهرستان منصوب شد (۲۸- ۱۳۲۷). در اوایل سال ۱۳۲۸ شمسی با سمت ابتدا دادیاری دادسرای تهران و سپس بازپرسی دادسرا به تهران منتقل شد. حاج‌سیدجوادی در سمت بازپرسی دیوان، در غالب استان‌های کشور (تبریز- اصفهان- سیستان) مأموریت رسیدگی به جرائم کارکنان دولت و شهرداری‌ها و غیره را به علاوه سمت بازرسی کل کشور داشته‌است. (۱۳۲۹- ۱۳۴۰) مخصوصاً در استان خراسان حدود ۱۰ ماه توقف (هنگامی بود که در هر استان یک بازپرس دیوان و بازرسی کل کشور توقف) داشته و به شکایات واصله و اتهامات منتسبه بالاخص در آستان قدس رضوی رسیدگی می‌کرده‌است.
فعالیت سیاسی صدر از هنگام ورود به تهران و آشنایی‌اش با سید رضا زنجانی و در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق شروع شد. پس از کودتای ۲۸ مرداد و حکومت علی مصدق و تشکیل نهضت مقاومت ملی ایران به رهبری آیه الله زنجانی به آن نهضت پیوست و کمیته ادارات آن نهضت را با عضویت نیکومنش، اقلیدی، ذوالنصر و امیرحسین پولادی تشکیل داد و در فعالیت مبارزاتی از قبیل حضور در اجتماعات و تظاهرات و اعتصابات و همکاری در نشر راه مصدق و اعلامیه دیگر و پخش آنها و تهیه متن‌های سیاسی با کمک برادرش علی‌اصغر حاج سید جوادی فعالیت مداوم داشت.
در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۰ با تشکیل حکومت علی امینی و وزارت نورالدین الموتی به دادستانی عمومی شهرستان تهران منصوب گردید.
در طول سمت دادستانی که حدود یک سال و نیم طولانی بود غالب پرونده‌های اتهامی طرفداران دربار و افراد در رأس هیئت حاکمه مخصوصاً مسائل مالی آنها نظیر پرونده ساختمان سنا که فروغی (هم بازی شاه) و کیانی رئیس شرکت سیوند و صفایی (که پسرخاله سرلشکر نصیری بود) همه از طرفداران دربار بودند و دریانی در تخلفات مالی و داوریان و غیر هم از احزاب به دستور صدر توقیف و پرونده‌ها مورد تعقیب قرار گرفتند که غالباً اتهامات آنها ثابت و منجر به صدور ادعانامه از طرف دادستان گردید و مخصوصاً در پرونده ساختمان سنا (مجلس شورای بعدی کنونی) مأموریت و وساطت حسن ارسنجانی از طرف دربار به جایی نرسیده و ۳۵ میلیون تومان اختلاس متهمان به وسیله کریمی‌پور بازپرسی ثابت گردید ولی غالب پرونده‌ها با استعفای دولت و برکناری الموتی و صدر در مراحل معوق و بعد بلا اثر باقی‌ماند.
پرونده مهم دیگری که اتمام سرلشکر آزموده و توقیف او (که دادستان دادگاه دکتر مصدق بود) و شور و هیجان و خوشحالی شدیدی بین مردم ایجاد کرده بود و مصدق عکس امضا شده خود را به نام صدر فرستادند و تشکر کردند .
لطف‌الله میثمی در خاطرات خود نوشته‌است که: «صدر حاج سید جوادی (دادستان تهران) آزموده زیر این جز نوشته بود: یکی از آدم‌های بسیار خطرناک است و باید با او برخورد جدی کرد». آقای گلستانیان وزیر دادگستری قبلی نیز در خاطرات خود نامی از صدر یاد کرده‌است که در سفر خراسان برای رسیدگی به یک پرونده آستان قدس رضوی آمده بود و با صدر در آنجا تماس داشته‌است. و همچنین در جریان توقیفات زیاد مبارزان و طرفداران مصدق در حکومت نظامی و دادرسی ارتش مراتب از طرف صدر و دادستان تهران مورد سؤال از آن دستگاه‌ها و اعتراض به غیر قانونی بودن بازداشت‌ها قرار می‌گرفت و آزادی آنها را خواستار می‌شد.
او در زندان شهربانی با رادنیا و آسایش از مبارزان علیه دربار ملاقات نمود که بلافاصله به دربار از طرف سازمان امنیت گزارش گردید کلیه این اقدامات به حدی رسید که خشم دربار و شاه را برانگیخته بود و بلافاصله پس از سقوط حکومت دکتر امینی و کناره‌گیری مرحوم الموتی صدر نیز منتظر خدمت و از کار برکنار شد. ادامه انتظار خدمت ناچار منجر به بازنشستگی پیش از موعد صدر گردید که باز هم به علل مخالفت سازمان امنیت و دستگاه‌های حاکم تقاضای صدور پروانه وکالت او بیش از یک سال و نیم طول کشید تا اینکه کانون وکلا آن پروانه را صادر نمود. (۱۳۴۶ شمسی) در مبارزات روحانیان که در دهه ۵۰ شروع شده بود هاشمی رفسنجانی برای تعیین وکیل جهت هر یک از زندانی‌ها یا تبعیدی‌ها، تنها و مرتباً به صدر مراجعه می‌نمود و صدر هم با وکلای دادگستری امثال اسدالله مبشری، نورعلی تابنده (مجذوبعلی شاه)، عبدالکریم لاهیجی، متین دفتری، حسن نزیه، منوچهر مسعودی و اعتصام هماهنگی می‌کرد و وکالتنامه‌های ارسالی از طرف رفسنجانی پس از امضاء وکلای تعیین به آنها از طرف صدر تسلیم می‌گردید. از جمله افرادی که وکالتشان با خود صدر بود آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای (صدر اصرار داشت سید محمد خامنه‌ای که وکیل شده بهتر است در دفاع برادرش شرکت کند اما هاشمی با مشورت از طرف مقام معظم رهبری (آقا سید علی خامنه‌ای) نپذیرفت. مهدوی کنی، شیخ صادق خلخالی، فرزندان موسوی اردبیلی و علی مشکینی- ربانی شیرازی و عده‌ای دیگر و احمدی فروشانی در اصفهان و سید عبدالحسین دستغیب در شیراز که خود برای دفاع از آنها به شیراز رفت و در محاکمه شرکت کرد.
اغلب هماهنگی برای مصاحبه با خبرنگاران خارجی با مطلعین از مسائل سیاسی در تهران توسط صدر صورت می‌گرفت. این مصاحبه‌ها در منزل خود او یا محل‌های دیگر صورت می‌گرفت و در روزنامه‌های خارجی منعکس می‌گردید. یکی از روزنامه نگاران که می‌خواست با یکی از شکنجه‌شده‌ها در زندان ملاقات کنند، که حسن لاهوتی به اتفاق هاشمی رفسنجانی در ماشین صدر ملاقات کرد. و در طول راه اتوبان کرج موضوع شکنجه‌ها از طرف سؤال می‌شد و لاهوتی جواب می‌داد و توسط صدر به زبان فرانسه ترجمه می‌شد. لاهوتی در پاسخهای خود گفت من و پسرم در زندان بودیم و بازجویان برای آنکه از لاهوتی و پسرش حقایق و واقعیت را کشف کنند پسر را آورده و شلاق به دست لاهوتی دادند که فرزندش را شلاق بزند. لاهوتی با اکراه تمام اولین ضربه را که زده و پسرش گفته‌است پدر آهسته بزن لاهوتی گفت اگر آن موقع کاردی در دسترسم بود خود را می‌زدم و از این عذاب روحی خلاص می‌شدم. در اینجا خبرنگار مزبور حیرت کرده بود و می‌گفت شما اشتباه ترجمه نمی‌کنی؟ گفتم نه عین اظهار خود ایشان است. این مصاحبه در لوموند منتشر شد و انعکاس عجیبی داشت.
در اواخر سال ۱۳۵۶ و بهار و تابستان ۱۳۵۷ با دوستان دیگرش مانند ناصر میناچی، عبدالکریم لاهیجی و فتح الله بنی صدر با تشکیل جلساتی در تهیه پیش نویس قانون اساسی اقدام کردند. پیش نویس تدوین شده به دستور آیت‌الله خمینی رهبر کبیر انقلاب به حسن حبیبی که او هم از فرانسه شروع به تدوین متن دیگری کرده بود، تحویل داده شد. او در تشکیلات جمعیت دفاع از آزادی که به وسیله یدالله سحابی و مهدی بازرگان پایه‌گذاری گردید، جزو مؤسسین و اعضاء اصلی بود و از اداره کنندگان کمیته حقوقی آنها و تعقیب پرونده‌های زندانیان امنیتی بود. با صدور دستور تشکیل شورای انقلاب از طرف آیت الله خمینی رهبر کبیر انقلاب ،صدر از اعضای آن شورا بود.
او در ملاقات با جواهر لعل نهرو نخست وزیر هند و دادن دسته گل توأم با نامه‌ای که علی‌اصغر حاج سید جوادی خطاب به او تهیه کرده بود، حاضر بود و همچنین در تهیه قالیچه هدیه به شهر قهرمان اسکندریه فعالیت داشت.
وی بالاخره به عضویت دولت موقت بازرگان، ابتدا به عنوان وزیر کشور (۱۳۵۷ شمسی) و سپس به عنوان وزیر دادگستری عضویت داشت. او در دوران تصدی گری وزارت کشور تلاش بسیاری برای برقراری نظم شهرها و جلوگیری از آشوب و اخلال اوباش و تعیین استانداران و فرمانداران و به فعالیت انداختن کلانتری ها و مراقبت از اقدامات ضد انقلاب انجام داد و سپس رفراندم تغییر رژیم که بیش از ۹۶ درصد مردم در آن رأی دادند را برگزار کرد و در انتخابات مجلس خبرگان و پس از تسلیم پیش نویس قانون اساسی به مجلس، اقدامات مؤثری مبذول داشت. او در تیر ماه ۱۳۵۸ یا استعفای اسدالله مبشری به وزارت دادگستری منصوب گردید که تا آخر مأموریت دولت موقت ادامه داشت. در دادگستری هم برای تنظیم قوانین لزوم که قانون دادگاه‌های مدنی خاص از آن جمله بود همت گماشت.
پس از سقوط دولت موقت در مقدمات تشکیل مجلس شورای اسلامی دخالت داشت و در نتیجه به نمایندگی مردم قزوین در مجلس اول انتخاب گردید و همراه با سایر دوستان نهضت آزادی (بازرگان و یدالله سحابی و ابراهیم یزدی و هاشم صباغیان و غیرهم) همراه و هم‌رأی بود.
صدرحاج‌سیدجوادی با وجود داشتن پروانه وکالت در پرونده‌های عادی در را دخالت نکرد و تنها در پرونده‌هایی که علیه بازرگان یا به شکایت او تشکیل شده بود به عنوان وکیل مدافع حاضر شد و به همین صورت در پرونده مربوط به نهضت آزادی ایران و دبیر کل بعدی آن ابراهیم یزدی برای دفاع از حقوق آنها شرکت نمود. او در سال‌های اخیر نیز عضو افتخاری شورای مرکزی نهضت آزادی ایران بود.
یکی از اشتغالات روزمره صدر از ۱۳۶۰ شمسی ابتدا تهیه مقدمات تدوین و سپس سرپرستی علمی دائرةالمعارف تشیع با استفاده از اعتبارات مالی ابوالفضل تولیت بود و از ۱۳۶۲ به علت استعفای دکتر محقق بنا به تصویب هیئت امناء عهده‌دار سمت سرپرستی دائرةالمعارف مزبور گردید و آخرین جلد آن یعنی جلد ۱۴ (تا آخر حرف لام) را نیز به سرپرستی خود، تحویل جامعه فرهنگی داد و پس از چاپ و انتشار این جلد، به جهت اختلاف سلیقه با آقایان فانی و خرمشاهی - که از اعضای هیئت علمی بودند- از این سمت استعفا داد. با استعفای وی، جمعی از نویسندگان و نیز ویراستار اصلی سید احمد سجادی هم استعفا دادند و عملاً این دانشنامه در اردیبهشت ۱۳۹۰ ش به تعطیلی کشیده شد. دائرةالمعارف تشیع، در سال ۱۳۸۲ کتاب سال شناخته شده و جایزه دریافت کرده‌است.
در اوایل سال ۱۳۴۰ اعضای طیف مذهبی نهضت مقاومت ملی به رهبری آیت الله سید محمود طالقانی و مهدی بازرگان و یدالله سحابی عطایی نیاز دیدند که تشکلی ایجاد کنند که علاوه بر عناصر ملی به مباحث مذهبی نیز توجه داشته باشد. صدر از ابتدای مباحثات و نتیجه‌گیری و انتخاب نام نهضت آزادی ایران و عضویت در آن، با دوستان هم عقیده در دو جلسه شرکت داشته و جلسه دوم در منزل او برگزار شده بود. در همین جلسه آیت‌الله طالقانی برای عضویت در این تشکیلات استخاره کرد و در نتیجه استخاره خوب آمد. صدرحاج سیدجوادی جزء مؤسسین نهضت محسوب بوده‌است، اما به لحاظ رعایت محذوریات شغلی که قانوناً قاضی دادگستری را ممنوع از شرکت در احزاب نموده بود، نام صدر مختفی گردید.
احمدصدرحاج سیدجوادی، روز سه شنبه ششم فروردین ۱۳۹۲ در پی وخامت وضعیت گوارشی به بخش مراقبتهای ویزه بیمارستان آبان منتقل شد و صبح روز یکشنبه ۱۱ فروردین ۱۳۹۲ سایت «میزان خبر»، نزدیک به نهضت آزادی، از درگذشت دکترسید احمدصدرحاج سیدجوادی خبر داد.واز جلوی بیمارستان آبان تشییع شدو در مقبره خانوادگی قزوین به خاک سپرده شد.
مطلب این صفحه را به زبان دلخواه خود ترجمه کنید
مخاطبان آن لاین یزدفردا -فرداییان همیشه همراه یزدفردا در سراسر جهان
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
دوشنبه 23,دسامبر,2024